ดูหนังอย่างคนเบี้ยน้อยหอยน้อย 193; ดู Free Solo “ระห่ำสุดฟ้า” หนังสารคดีว่าด้วยเรื่องราวของหนุ่มนักปีนผาชาวอเมริกัน ผู้สร้างประวัติศาสตร์ปีนหน้าผาสูงที่ไม่มีใครเคยพิชิตได้ – ด้วยมือเปล่า
ก่อนดูหนังเรื่องนี้ ดิฉันผู้ไม่ถนัดปีนสิ่งใดนอกจากปีนเกลียวชาวบ้าน ไม่เคยรู้เลยว่า การปีนหน้าผาแบบ “ฟรีโซโล่” หรือการปีนคนเดียวขึ้นไปถึงยอดผาโดยไม่มีอุปกรณ์ช่วยเหลือใดๆ นั้น จัดเป็นรูปแบบหนึ่งของกีฬาปีนผาด้วย และนักกีฬาก็ออกจะเป็นคนดังอยู่มากทีเดียว อันที่จริง คนที่ไม่ปลื้มกับการเสี่ยงตายแบบนี้ก็คงจะมีเยอะอยู่หรอก ไม่ว่าจะเป็นคนในวงการปีนผาเอง หรือนอกวงการ แต่ถ้ามีใครทำสำเร็จขึ้นมาก็อดยินดีด้วยไม่ได้ เพราะการจะทำได้โดยที่ไม่ตกลงมาตายเสียก่อนนั้น มันเป็นเรื่องที่ยากมากจริงๆ
เมื่อเดือนมิถุนายน ปี 2017 (พ.ศ. 2560) มีนักปีนผาคนหนึ่งโด่งดังมากๆ เพราะเป็นคนแรกและจนถึงบัดนี้ก็ยังคงเป็นคนเดียว ที่สามารถพิชิตผาหินแกรนิต “เอลแคปปิตัน” (El Capitan) ความสูงเกือบ 1 กิโลเมตร ณ อุทยานแห่งชาติโยเซมิตี รัฐแคลิฟอร์เนีย ด้วยการปีนแบบฟรีโซโล่ม้วนเดียวจบ นักปีนผาผู้นี้มีชื่อว่า อเล็กซ์ ฮอนโนลด์ ซึ่งในตอนนั้นอายุ 31 ปี อเล็กซ์ปีนผามาแล้วแทบจะทั่วโลก และปีนตึกระฟ้ามาพอสมควร แต่เขาก็ยังคงมีเอลแคปปิตันอยู่ในใจตลอดเวลา เพราะมันเป็นหน้าผาสูงตระหง่านซึ่งแม้แต่ปีนแบบมีอุปกรณ์ช่วยเหลือก็ยังยาก ไม่ต้องสงสัยเลยว่าการปีนมือเปล่าโดยไม่มีบัดดี้คอยช่วยจะอันตรายขนาดไหน
เวลาพูดว่า “ปีนผา” ความรู้สึกจะไม่เหมือน “ปีนเขา” เพราะ “ผา” กับ “เขา” ไม่เหมือนกันซะทีเดียว ดิฉันเมื่อสมัยสาวๆ เคยเดินขึ้นเขาที่ชันประมาณ 45 องศาโดยไม่มีอุปกรณ์เซฟตี้ใดๆ แถมยังยืนขุดดินปลูกต้นไม้บนความชันขนาดนั้นได้ด้วย เพราะ “เขา” มีดินให้เท้าเรายึดเกาะ และมีความลาดเอียงพอที่เราจะค่อยๆ ไต่ไปได้เหมือนเดินขึ้นบันได แต่ “ผา” ไม่ได้เป็นแบบนั้น ผาคือภูเขาหินตั้งชันในลักษณะ 90 องศา การจะปีนผาจึงไม่อาจเดินสวยๆ ขึ้นไปได้ ต้องมีเชือกให้เราเหนี่ยวขึ้นไปและพยุงกันตก แล้วถ้าไม่ใช้เชือก ก็พึ่งพาได้แค่ผงชอล์กกันมือลื่นเท่านั้น เพราะผาไม่มีดินที่จะช่วยเพิ่มแรงเสียดทาน ถ้าผานั้นมีแง่งหินใหญ่ๆ เหมาะมือ ให้เราจับ ยึด เหยียบ ได้สะดวก ก็อาจจะปีนง่ายหน่อย แต่ถ้าผามีลักษณะเป็นแผ่นหินเรียบๆ แทบไม่มีอะไรให้เกาะเกี่ยวได้เลยนอกจากซอกผาและร่องเซาะ ก็งานใหญ่งานยาว ทั้งนี้ หน้าผาเอลแคปปิตันก็เป็นแบบที่ว่านี้แหละ ซ้ำยังมีช่วงที่ปีนยากมากเพราะไม่มีอะไรให้ยึดเกาะได้เลยอยู่หลายช่วงด้วย ขนาดปีนแบบมีเชือกยังร่วงกันระนาว
อเล็กซ์ ฮอนโนลด์ นั้น เป็นนักปีนผาที่มีชื่อเสียงอยู่แล้วก่อนจะมาปีนเอลแคปปิตัน เขาเคยปรากฏตัวในหนังสารคดีว่าด้วยการปีนผาหลายๆ เรื่องตั้งแต่เมื่อ 10 กว่าปีที่แล้วจนกระทั่งบัดนี้ และนิตยสารเนชั่นแนลจีโอกราฟฟิก ก็ได้เคยตามติดไปทำสกู๊ปเวลาเขาปีนผาด้วยเหมือนกัน ดังนั้น เมื่ออเล็กซ์ตัดสินใจจะปีนเอลแคปปิตันแบบฟรีโซโล่ตามที่เคยใฝ่ฝันไว้ตั้งแต่เด็กๆ เนชั่นแนลจีโอกราฟฟิกจึงจับเรื่องนี้มาทำเป็นหนังสารคดีซะเลย โดยมอบหมายให้ จิมมี่ ชิน ช่างภาพของเนชั่นแนลจีโอกราฟฟิก ผู้เป็นนักปีนผาด้วย เป็นเพื่อนของอเล็กซ์ด้วย เคยทำสกู๊ปและกำกับหนังสารคดีเกี่ยวกับการปีนผาซึ่งมีเรื่องราวของอเล็กซ์อยู่ด้วย รับหน้าที่ผู้กำกับหนังเรื่องนี้ ร่วมกับเอลิซาเบธ ไช วาชาร์เฮล์อี ผู้ภรรยา ซึ่งเป็นผู้กำกับหนังสารคดีมือฉมังเช่นกัน
สองสามีภรรยาจิมมี่กับเอลิซาเบธ เป็นผู้กำกับที่ ‘ทำหนังเป็น’ อย่างที่ดิฉันไม่รู้จะสรรหาคำใดมาอธิบายได้ นอกจากจะบอกทุกคนว่า “ไปดูหนังเรื่องนี้ในโรงเถอะ” อันนี้เชียร์จริงจังมาก เพราะวิธีการเล่าเรื่องและงานภาพของหนัง ได้ยกระดับหนังขึ้นไปอย่าง “ระห่ำสุดฟ้า” สมกับชื่อภาษาไทยจริงๆ
ในการเล่าเรื่อง สิ่งที่สำคัญมากอย่างหนึ่ง คือการเลือกให้ถูกว่าจะเล่าอะไร เรื่องราวการปีนผาเอลแคปปิตันของอเล็กซ์นั้น มีรายละเอียดระหว่างทางอยู่ไม่ใช่น้อย หนังก็ต้องเลือกมาบางอย่าง แล้วนำมาร้อยเรียงกันให้นำเสนอประเด็นได้ชัดเจน ในการนี้ หนังเล่นท่ายากสุดๆ ด้วยการเลือกเล่า “ความสัมพันธ์” ระหว่างอเล็กซ์กับคนรอบข้าง ทั้งคุณพ่อคุณแม่ เพื่อนฝูงในวงการนักปีนผา แฟนสาว และทีมงานถ่ายทำหนังเรื่องนี้ ซึ่งนำโดยจิมมี่เอง
เหตุที่มันเป็นการ ‘เล่นท่ายาก’ แบบสุดๆ ก็เพราะ “ความสัมพันธ์” เป็นประเด็นที่ซับซ้อนย้อนแย้งมากสำหรับอเล็กซ์ ด้วยความที่เขามีความเป็นโซโลอิสต์โดยเนื้อแท้ เรียกได้ว่าเป็นพวก ‘ข้ามาคนเดียว’ โดยกมลสันดาน การปีนแบบฟรีโซโล่จึงตอบโจทย์เขามาก แต่การทำหนังคือการทำงานเป็นทีม การโซโล่ของเขาจึงถูก ‘การไม่โซโล่’ ทับซ้อนอยู่ ซึ่งทำให้เป็นปัญหาสำหรับเขาพอสมควร ในขณะเดียวกัน เขาก็เป็นคนที่ไม่อินังขังขอบกับความสัมพันธ์ระหว่างบุคคลเท่าไรนัก แต่ความสัมพันธ์ดังกล่าวกลับมีความสำคัญต่อเขาอย่างที่เขาเองก็คงไม่คาดคิดเหมือนกัน การเลือกเล่าเรื่องการปีนผาโดยมีพื้นฐานอยู่บนเรื่อง “ความสัมพันธ์” จึงทำให้หนังมีแง่มุมที่น่าสนใจ และสนุกน่าติดตามมาก
ที่มาภาพ: nationalgeographic.com
ในส่วนของงานภาพ หนังก็เล่นท่ายากไม่แพ้กัน ด้วยการถ่ายให้เห็นทุกมุมไปเลย ตั้งแต่มุมกว้างที่สุดอย่างเอลแคปปิตันทั้งลูกซึ่งมีอเล็กซ์ตัวเท่ามดเกาะอยู่ ไปจนถึงการโฟกัสจุดที่เล็กที่สุดอย่างปลายนิ้วมือและปลายเท้าของอเล็กซ์ที่จิกลงบนร่องผา แล้วค่อยๆ ขยับเพื่อหาจุดที่จะลงน้ำหนักได้อย่างปลอดภัย #จะเป็นลม
ภาพเหล่านี้เป็นผลงานของกล้องโดรนพร้อมด้วยตากล้อง 2 ทีม ได้แก่ ทีมตากล้องภาคพื้นดินพร้อมเลนส์ซูมระดับเทพ กับทีมตากล้องที่ต้องปีนผาตามอเล็กซ์ โดยใช้กล้องที่ออกแบบมาเป็นพิเศษให้ถือได้ด้วยมือเดียว เพราะอีกมือหนึ่งต้องคอยจับเชือก #ลำเค็ญ ตากล้องทั้งสองทีมนี้ต่างก็เป็นนักปีนผามืออาชีพซึ่งจิมมี่ไปชักชวนมา โดยจิมมี่เองก็เป็นหนึ่งในทีมตากล้องปีนผาด้วย การทำงานนับว่ากดดันขั้นอุกฤษฏ์ ไหนจะต้องบันทึกภาพให้ทันและให้ได้มุมที่ดีที่สุด ไหนจะต้องดูแลความปลอดภัยของตัวเองและอุปกรณ์การถ่ายทำ ไหนจะกลัวอเล็กซ์ตกลงไปตายต่อหน้ากล้อง ความกดดันนี้ส่งผ่านมาถึงคนดูแบบเต็มๆ จนในช่วงท้ายของหนังซึ่งเป็นการปีนฟรีโซโล่ของอเล็กซ์นั้น ดิฉันรู้ตัวอีกทีเหงื่อแตกชุ่มมือไปหมด แทบจะเผลอจิกขาตัวเอง คิดว่าเป็นชะง่อนผา ถึงจุดนี้แล้วก็ไม่สงสัยเลยว่า เพราะเหตุใด Free Solo จึงสามารถคว้ารางวัลออสการ์สาขาภาพยนตร์สารคดียอดเยี่ยมประจำปีนี้ไปครอง
ดิฉันเองเป็นคนรักความสบาย ไม่ค่อยชอบเสี่ยง แต่หนังเรื่องนี้ทำให้ดิฉันต้องใคร่ครวญอย่างจริงจังในเรื่องความสบายกับความเสี่ยง แล้วก็พบว่า มันไม่ได้เป็นขั้วตรงข้ามกันเสียทีเดียว
ความสบายจะเกิดขึ้นได้เมื่อเรารู้สึกปลอดภัย หากเราสบายอยู่ดีๆ แล้วเริ่มรู้สึกไม่ปลอดภัย เราก็อาจจะต้องเสี่ยงบ้าง เพื่อพาตัวเองก้าวข้ามไปสู่จุดที่ปลอดภัยกว่า
อย่างอเล็กซ์ ที่ใครๆ ก็ว่าเป็นคนชอบเสี่ยง แม้แต่ตัวเขาเองก็ยังรู้สึกว่าเขาเป็นคนไม่ชอบความสบาย แต่แท้ที่จริง การได้ปีนผาแบบฟรีโซโล่ อาจจะทำให้เขารู้สึกปลอดภัยมากกว่าการไม่ได้ปีนก็ได้
ถ้าชีวิตเราเติมเต็มได้ด้วยสิ่งใด แต่ยังไม่ได้มาซึ่งสิ่งนั้น ในใจก็คงรู้สึกเคว้งคว้างไร้เครื่องยึดเหนี่ยว ทำให้รู้สึกไม่ปลอดภัย จึงไร้ความสบาย เมื่อไม่สบายคนเราก็อยู่ไม่ได้ ต่อให้เสี่ยงแค่ไหนก็ต้องดิ้นรนไปหาจุดที่ตัวเองรู้สึกสบายอยู่วันยังค่ำ
แต่ก่อนที่จะไปเสี่ยงเช่นนั้น หน้าที่ของเราก็คือ ต้องสร้างสมกำลังกาย กำลังใจ กำลังสติ และกำลังปัญญา ให้เต็มที่ก่อน
เมื่อสร้างสมไว้พร้อมแล้ว เราจะรู้เองว่าวันไหนเป็นวันของเรา วันที่เราเสี่ยงแล้วจะสำเร็จ ไม่ตกหน้าผาลงไปตาย
สรุป: จ่าย 0 (สมัครสมาชิก Bangkok Screening Room เลยได้ดูฟรี) ได้กลับมา 163
โดย ปวิวัณณ์ คำเจริญ
28 พฤษภาคม 2562
(ขอบคุณภาพปกจาก kimenkino.no)
